Revizori pitaju - ko će rađati djecu u narednih 20 godina?!

"I kada pevao, i kada snevao i kada mukama odolevao - deca ti se rađala. I kada ratio i kada patio I kada pamtio pa vratio - deca ti se rađala. Nije bogat ko ima volova, već kćeri i sinova", riječi su poznate pjesme Ljubivoja Ršumovića.

U Republici Srpskoj se sve manje djece rađa. Pokazala je to analiza Glavne službe za reviziju RS, u kojoj se između ostalog navodi da je nizak nivo nataliteta u posljednjih 20 godina već ostavio posljedice.

"Nizak nivo nataliteta u proteklih 20 godina je već ostavio posljedice pa se postavlja pitanje ko će rađati djecu u RS u narednih 20 godina jer se učešće fertilnog kontingenta u ukupnom stanovništvu RS iz generacije u generaciju značajno smanjuje. Žene koje će u narednih 20 godina činiti fertilni kontingent u RS je za 25% manji u odnosu na trenutni fertilni kontingent u 2021. godini, odnosno skoro za 40% manji u odnosu na generaciju žena prije 20 godina. Ovaj parametar povezan je sa stepenom demografskog starenja, tako da JLS sa većim udjelom starog stanovništva imaju deficit ženskog fertilnog kontingenta kojeg će biti teško nadoknaditi u budućem periodu", navode revizori u izvještaju.

Naime, Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske je provela reviziju učinka „Pronatalitetne mjere u jedinicama lokalne samouprave Republike Srpske“ sa ciljem da ispita efikasnost i efektivnost mjera i aktivnosti koje jedinice lokalne samouprave preduzimaju u funkciji podsticanja rađanja djece i podršku roditeljstvu.

Osnovni zaključak ove revizije je da su njeni rezultati pokazali da pronatalitetne mjere jedinica lokalne samouprave u primjeni nisu uspjele da značajnije podstaknu rađanje koje bi doprinijelo lokalnom, a posljedično i prostom obnavljanju stanovništva na nivou Republike Srpske, te da u skladu s tim postoji potreba za sistematizacijom, (re)definisanjem i unaprjeđenjem mjera jedinica lokalne samouprave za podsticanje rađanja i podršku roditeljstvu u funkciji održivog demografskog razvoja u Republici Srpskoj.

U uslovima nepostojanja detaljno definisanih ciljeva i opredjeljenja u pogledu demografskog razvoja i obnove Republike Srpske sa republičkog nivoa vlasti, jedinice lokalne samouprave nisu pristupile aktiviranju procesa upravljanja sopstvenim demografskim razvojem na sistemski način.

Pronatalitetne mjere jedinica lokalne samouprave su u većini slučajeva definisane bez urađene adekvatne analize demografskog stanja, parametara stanovništva, ciljeva koji se žele ostvariti, broja potencijalnih korisnika, obima prava koji lokalna uprava može da finansira, kao i načina realizacije mjere koji bi na najefektivniji i najefikasniji način mogla lokalna uprava da provede.

Istaknuto je da su uloge, nadležnosti i odgovornosti organa lokalne uprave u pogledu vođenja lokalne politike, samim tim i politike demografskog razvoja, pravnim okvirom jasno utvrđene i razgraničene, ali se iste u praksi ne primjenjuju na propisan način.

Mjere za podsticaj rađanja

Jedinice lokalne samouprave su u posmatranom periodu 2016-2021. godina provodile različitih 14 mjera koje su bile u funkciji podsticanja rađanja i podrške roditeljstvu. 

Od 63 jedinice lokalne samouprave u Republici Srpskoj, 60 ih se odlučilo da provede određene pronatalitetne mjere i aktivnosti materijalnog karaktera, dok su „nematerijalne“ mjere bile skromno zastupljene. U posmatranom periodu broj korisnika se povećao preko dva puta sa 16.561 korisnika 2016. godine na 36.166 korisnika 2021. godine. Takođe, povećan je i iznos izdvojenih finansijskih sredstava za njihovu realizaciju preko 60%, sa 25,8 miliona KM 2016. godine na 42,6 miliona KM 2021. godine. Za potrebe finansiranja pronatalitetnih mjera u posmatranom periodu 2016-2021. godina izdvojeno je preko 190 miliona KM iz budžeta svih jedinica lokalne samouprave u Republici Srpskoj.

Definisanju i uvođenju ovih mjera nisu prethodile odgovarajuće analize, nisu jasno definisani svrha i ciljevi koji se žele postići njihovom primjenom, niti su postavljeni odgovarajući indikatori za praćenje efekata koje iste postižu.

Primjena pronatalitetnih mjera i aktivnosti se uglavnom vršila na osnovu veoma kompleksnog i brojnog seta akata organa jedinice lokalne samouprave, koji najčešće nije propisao sve potrebne elemente koji osiguravaju njihovo efikasno i efektivno provođenje.

Preporuke za Vladu Republike Srpske i Ministarstvo porodice, omladine i sporta

Vlada Republike Srpske, odnosno Ministarstvo porodice, omladine i sporta, u funkciji održivog demografskog razvoja potrebno je da pruži odgovarajuće smjernice i usmjerenja, te uredi podjelu uloga, nadležnosti i odgovornosti između republičkog i lokalnog nivoa vlasti u pogledu upravljanja održivim demografskim razvojem Republike Srpske.

Jedna od preporuka Revizije nadležnim institucijama je da je potrebno kontinuirano vršiti edukaciju i savjetovanje kadrova na lokalnom nivou vlasti u pogledu aktuelnih demografskih trendova, izazova koji se pojavljuju u mogućnosti demografske obnove Republike Srpske, kao i postupanju kada je u pitanju definisanje, primjena, praćenje, kritičko preispitivanje i analiza efekata lokalnih mjera za podsticanje rađanja i podršku roditeljstvu. 

"Potrebno je organima jedinica lokalne samouprave predstaviti određene prakse, mjere i aktivnosti koje uspješno provode jedinice lokalne samouprave u RS, državama u okruženju i država Evropske unije", navode revizori.

Isto tako potrebno je da se mjere za podsticanje rađanja i podršku roditeljstvu učine pristupačnijim potencijalnim korisnicima uz pojednostavljenje administrativnih procedura.

Ovo su samo neke od preporuka Republičke revizije, za podsticaj rađanja, podršku roditeljstvu u funkciji održivog demografskog razvoja Republike Srpske.

Vremenski period koji je obuhvaćen ovom revizijom je od 2016. godine do 2021. godine.